بررسی تاریخچه موسیقی در خراسان

موسیقی در خراسان از پیشینه ی بسیار طولانی برخوردار بوده و با قابلیت های خاصی که دارد توانسته اثر ارزشمندی در تاریخ موسیقی ایران و جهان بر جای بگذارد؛ تا جایی که در یونسکو به ثبت رسیده است. اقلیم این منطقه تاثیر بسیاری در موسیقی خراسان گذاشته است. در ادامه به آشنایی با موسیقی نواحی خراسان و تاریخچه آن خواهیم پرداخت.

موسیقی سرزمین خورشید

خراسان، منطقه ای تاریخی با مرزهای متفاوت و همچنین منطقه ای استانی است که شمال شرق ایران در دوران معاصر را در بر می گیرد. این منطقه که به عنوان سرزمین خورشید شناخته می شود در دوران پیش از اسلام و اوایل اسلام نام بسیار گسترده‌تری داشت و بخش‌هایی از روسیه، آسیای مرکزی و افغانستان کنونی را در بر می‌گرفت. از سال 1383، خراسان از نظر اداری به سه استان کوچک تر خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی تقسیم شده که مرکز اداری آنها به ترتیب مشهد، بجنورد و بیرجند است. موسیقی خراسان در هر منطقه ویژگی های خاص خودش را دارد.

تاثیر مکتب عرفان خراسانی بر سبک نوازندگان این منطقه

خراسان به عنوان محل تلاقی بسیاری از اقوام، زبان ها و مذاهب مختلف، یکی از مراکز اولیه اندیشه و عمل صوفیانه یا عرفانی بود. مکتب عرفان خراسانی تاثیر خاصی بر کارنامه نوازندگان این خطه گذاشته است. شیوه های موسیقی خراسان غنی و متنوع است.

بررسی بخش های مختلف موسیقی خراسان

بخش شمال خراسان با تمرکز بر جنبه های عرفانی و مذهبی، سه زبانه هستند و به فارسی، ترکی خراسانی و کردی کرمانجی می خوانند. زبان هایی که سه قوم اصلی که قرن هاست در منطقه زندگی مشترک دارند، صحبت می کنند. این منطقه سابقه طولانی در موسیقی خراسان و تعامل بین گویشوران ایرانی و ترکی و همچنین تعامل بین مردمان ساکن و عشایری دارد.

نوازندگان شرق خراسان در منطقه تربت جام نیز از سابقه و مهارت خاصی برخوردار هستند. این منطقه دارای جمعیت زیادی از مسلمانان سنی است که تنها اقلیت سنی فارس زبان در ایران را تشکیل می دهند که بسیاری از آنها به شاخه مجددی از فرقه نقشبندی تعلق دارند. موسیقی و اشعار مذهبی و عرفانی جزء مهمی از کارنامه آنهاست.

نقش بخشی ها در موسیقی خراسان

در موسیقی خراسان، بخشي ها به خاطر مهارت موسيقي خود در نواختن ساز دوتار و عود دو سيم و گردن دراز شهرت دارند. آنها اشعار و حماسه های اسلامی حاوی مضامین اساطیری، تاریخی یا افسانه ای را بازگو می کنند. موسیقی آنها که به مقامی معروف است، شامل قطعات دستگاهی و یا آوازی است که به زبان های ترکی، کردی، ترکمنی و فارسی اجرا می شود.

جایگاه نوایی در موسیقی خراسان

نوایی پرکاربردترین مقام است: متنوع، آوازی و بی ریتم، همراه با اشعار عرفانی. بخشي ها يك رشته دوتار را نر و ديگري را مؤنث مي دانند؛ سیم نر باز می ماند، در حالی که سیم ماده برای نواختن ملودی اصلی استفاده می شود. موسیقی خراسان بخشی از طریق آموزش سنتی استاد-شاگرد، که به اعضای مرد خانواده یا همسایگان محدود می‌شود، یا روش‌های مدرن، که در آن استاد طیف وسیعی از دانشجویان از هر دو جنس را با پیشینه‌های مختلف تربیت می‌کند، منتقل می‌شود.

موسیقی خراسان، تاریخ، فرهنگ، مبانی اخلاقی و مذهبی را منتقل می کند. بنابراین، نقش اجتماعی بخشی بیش از یک راوی محض است و آنها را به عنوان قاضی، واسطه و درمانگر و همچنین پاسدار میراث فرهنگی قومی و منطقه ای جامعه خود تعریف می کند.

آشنایی با دوتار

دوتار یک ساز سنتی است که در ایران و آسیای مرکزی یافت می شود و نقش بسزایی در موسیقی خراسان دارد. دارای دو رشته تار و بدنه طنین دار گلابی شکل و گردنی بلند است. نام آن از کلمه فارسی “دو سیم” گرفته شده است. تاجیک ها، ترکمن ها و ازبک ها نیز از این ساز استفاده می کنند. دوتار ساز مهمی در میان کردهای خراسان است و نوازنده دوتار را بخشی می‌شناسند و این موسیقی را موسیقی بخشی خراسان می‌گویند.

دوتار لحن گرم و ملایمی دارد. اندازه های معمولی برای ساز گلابی شکل از یک تا دو متر متغیر است. آغاز ساخت دوتار به قرن 15 برمی گردد. دوتار ساز چوپانی بود و سیم های آن از روده ساخته می شد. با این حال، با باز شدن جاده ابریشم، رشته های آن از ابریشم پیچ خورده وارداتی از چین ساخته شد. تا به امروز برخی از سازها هنوز دارای سیم های ابریشمی هستند، اگرچه ازسیم های نایلونی نیز استفاده می شود. دوتار ایرانی به عنوان بخشی از موسیقی خراسان در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسیده است. برای اطلاع از اخبار موسیقی می توانید با ما همراه باشید.